Mo pou Konnen
Èske Mwen an Danje?
Kisa Mwen Kapab Fè?
Aprann Plis
Yon tsunami (pwononse sou-na-mi) se yon seri vag (pa sèlman yon sèl) ki te koze pa yon gwo twoub toudenkou nan lanmè a. Vag tsunami deplase deyò nan tout direksyon depi kote li te kòmanse. Yo ka deplase atravè oseyan tout antye. Kòm gwo vag yo pwoche bò dlo ki pa fon sou kòt la, yo grandi nan yon gwo wotè epi al kraze nan rivaj la. Yo ka rive jiska 100 pye. Yo ka lakòz anpil domaj sou rivaj la.
Pifò tsunami yo koze pa tranblemanntè anba lanmè. Men, yo ka koze tou pa glisman tè, aktivite vòlkanik, epi menm meteyorit. Se pa tout tranblemanntè ki lakòz tsunami.
Mo pou Konnen
Debri - Debri, fatra, oswa materyèl owaza tankou gwo moso bwa, metal, oswa plastik.
Anndan Tè - Byen lwen litoral la.
Evakyasyon - Kite yon zòn ki te deklare an sekirite.
Onn Lanmè Sismik - Yon lòt fason pou dekri tsunami.
Èske Mwen an Danje?
Tsunami jeneralman parèt nan Oseyan Pasifik la ak zòn kotyè yo. Hawaii se eta ki gen pi gwo risk pou yon tsunami. Yo gen apeprè youn chak ane, ak yon tsunami domaje k ap pase sou chak sèt ane. Alaska nan gwo risk tou. Eta kotyè yo, tankou Kalifòni, Oregon ak Washington fè eksperyans ak yon tsunami ki fè domaj sou chak 18 ane.
Tsunami ka frape nenpòt litoral ameriken. Zòn ki nan yon milye sou rivaj la ak zòn ki mwens pase 25 pye anwo nivo lanmè yo gen plis risk. Tsunami jeneralman parèt nan Oseyan Pasifik la ak zòn kotyè yo. Hawaii, Alaska, Washington, Oregon, Kalifòni, ak zile Karayib Etazini yo gen pi gwo risk pou yon tsunami.
Kisa Mwen Kapab Fè?
Anvan
- Bati yon twous ijans ak atik w ap bezwen si w ta bezwen evakye byen vit.
- Fè yon plan kominikasyon fanmi. Revize wout evakyasyon ak gid pou abri nan plas pandan yon pandemi.
- Si w wè dlo a rale tounen soti nan rivaj la pou ale nan lanmè trè vit, soti ale lwen zòn nan imedyatman.
- Genyen kat (4) nivo alèt sant avètisman pou tsunami bay pou kòt Etazini ak Kanada yo:
- Avètisman Tsunami: Pran Aksyon—Danje! Swiv enstriksyon ofisyèl lokal yo. Evakyasyon rekòmande. Deplase nan tè wo oswa andedan (lwen dlo a).
- Avi pou Tsunami: Pran Aksyon. Rete lwen dlo a epi lwen plaj ak vwa navigab yo. Swiv enstriksyon ofisyèl lokal yo.
- Siveyans Tsunami: Fè atansyon. Yon tranblemanntè byen lwen te fèt. Yon tsunami posib. Rete branche pou plis enfòmasyon. Prepare w pou w pran aksyon si sa nesesè.
- Deklarasyon Enfòmasyon sou Tsunami: Rilaks. Yon tranblemanntè te fèt, oswa yon avètisman tsunami, konsèy oswa siveyans te pibliye pou yon lòt pati nan oseyan an. Pifò deklarasyon enfòmasyon yo endike pa gen okenn menas pou yon tsunami ki destriktif.
- Koute lòd pou evakyasyon epi kite zòn nan imedyatman si yo di w fè sa.
- Pran nenpòt bèt kay avèk ou.
- Deplase andedan (lwen oseyan an) ak nan direksyon pi wo.
- Rete lwen plaj la. Pa janm desann nan dlo a pou gade yon tsunami antre. Si ou ka wè vag la, ou twò pre pou chape anba li.
- Si w wè dlo a rale tounen soti nan rivaj la pou ale nan lanmè trè vit, ale lwen zòn nan imedyatman.
- Deplase nan nivo siperyè yon bilding ki wo, ki gen gwo ranpa pou minimize ekspoze a danje ou.
Pandan
- Koute lòd pou evakyasyon epi kite zòn nan imedyatman si yo di w fè sa.
- Pran nenpòt bèt kay avèk ou.
- Deplase andedan (lwen oseyan an) ak nan direksyon pi wo.
- Rete lwen plaj la. Pa janm desann nan dlo a pou gade yon tsunami antre. Si ou ka wè vag la, ou twò pre pou chape anba li.
- Si w wè dlo a rale tounen soti nan rivaj la pou ale nan lanmè trè vit, ale lwen zòn nan imedyatman.
- Deplase nan nivo siperyè yon bilding ki wo, ki gen gwo ranpa pou minimize ekspoze a danje ou.
Apre
- Pa retounen lakay ou sof si ofisyèl yo di w li an sekirite pou w fè sa. Vag tsunami ka kontinye pandan plizyè èdtan epi pwochen vag la ka pi danjere pase premye a.
- Rete lwen debri ki nan dlo a. Li gendwa danjere.
- Gade ak anpil atansyon chak etap ou fè. Rete lwen debri nan dlo a. Li gendwa danjere paske li ta ka gen pwodwi chimik danjere oswa li ka gen kouran nan liy elektrik ki tonbe yo.
- Pa antre nan nenpòt bilding ki gen dlo alantou li. Dlo ka fè planche yo krake oswa mi yo tonbe.
- Tèks, pa pale. Sof si gen yon sitiyasyon ki menase lavi, voye yon tèks pou ou pa bloke liy telefòn travayè ijans yo bezwen. Anplis de sa, voye tèks mesaj yo ka travay menm si sèvis selilè yo tonbe..
- Pran anpil prekosyon anvan ou retounen lakay ou oswa nan lòt bilding ou. Dlo inondasyon ki te lakòz tsunami te gen anpil chans domaje bilding lan nan plizyè fason ke ou pa ka wè. Asire w pou yon paran oswa yon adilt la avèk ou.
- Konnen ke li nòmal pou w santi w enkyete oswa estrès. Tout moun reyaji yon fason diferan nan sitiyasyon estrès. Pran swen kò w epi pale ak paran w oswa lòt adilt ou fè konfyans si w santi w fache.
Aprann Plis
Èske w te konnen?
"Tsunami" se yon mo Japonè. Tsu vle di "pò" ak nami vle di "vag."
Sou espas ki louvri nan oseyan an, yon tsunami k ap deplase rapid ka sèlman gen kèk pye de wotè, ak 100 mil ki separe krèt vag yo. Lè yo pwoche bò rivaj, vag yo ogmante nan wotè ak kouran yo vin pi fò, ki kreye yon pi gwo menas pou lavi ak pwopriyete.
Kèk tsunami "kraze" tankou vag yo wè nan vag van-pwodwi popilè toupre surfer yo. Tsunami yo pi souvan asosye ak kouran fò ak miray dlo ki pa fè bak tankou vag nòmal yo fè.
Tsunami gendwa lokal, rejyonal, oswa byen lwen. Kalite tsunami a depann de kote tsunami a te kòmanse ak kote li ka frape tè.
Aprann plis nan: